Palestinaren historia

Korapilotsua da Palestinaren historia. Izan ere kontinente biren erdian Afrika eta Asia, dagoen lur zati estu bat da, eta garai batean eta bestean agertutako agintaritzek sal-erosketarako gura izan dutena. Lur gonetako historiaren une garrantzitsuak alboan utziko ditugu. Horrek lagako digu gure erromesaldian ikusiko ditugun tokiak uler eta goza ditzagun. Juduen bizitzan oso nabarmenak diren uneak bakarrik aipatuko ditugu laburki.

Orduan Israel izena zuen Lur honen iparraldea bereganatzen du Asiriako agintaritzak; bertako biztanleak erbesteratzen ditu eta beste herrialde batzuetako jendea dakar lurralde honi judu izatea galeraziz; nahaste horretatik sortzen dira samaritarrak.

Asiriatar agintaritza makaldurik, Babiloniaren agintaritza sortzen da. Jerusalem menperatzenndu. Judako herriak erbesteratzearen  bizikizuna pairatzen du. Salomonek eraikitako lehenengo jauretxea suntsitua izan zen. Behin ere ez dute ahaztuko! Egunero gogoratzen dute 137 salmoa otoiztzen dutenean.

Babiloniako ibai bazterretan eseriak geunden negarrez,

oi Sion, zutaz oroituz.

Ur ondoko sahatsetan utziak genituen zitarak zintzilik.

Eta han, guri kantu eske zeuden erbesteratu gintuztenak,

Kantu alai eske gure zapaltzaileak: kantatu guretzat Singo kantak…

Babilonia menperatu zuen Pertziako Zirok baimena eman zien juduei beraien aberrira itzultzeko.

Jauretxea berreraikitzen dute. Herriaren morala berreskuratzen dute. Erlijio erakundeak indartzen dira.

Alejandro Handiak pertzatarren agintaritza desegiten du 331 urtean. Palestina eskuratzen du. Bere heriotza ondoren, bere jeneralek Palestina eta Ejipto elkarbanatzen dituzte. Gudu zelai bihurtzen da Palestina jeneral hoien artean.

Makabeo anaiak zuzendutako matxinada sortzen da. Hasieran erlijio askatasunaren aldeko borroka izan zena, burujabetza politikoa bilakatzen da.Makabeotarren ondorengoek, asmoneo dinastiakoek politiko burujabetza lortu zuten ehun urte baino gehiagotan, erromatarren agintaritza etorri arte; Palestina osoa, Golan eta Jordanen ekialdea, Transjordania, hartzen zuen. 

K.o. 63. urtean, Ponpeiok Erromaren menpe utzi zuen herrialdea. Juduek Erromaren aurka matxinatu ziren. Lehen Judu-Erromatar Gudua deiturikoak Bigarren Tenplua suntsitu zuen K.o. 70. urtean, milioi bat judu baino gehiago hil eta bizirik atera ziren askoren exodoa eraginez. Gaur egun, tenpluaren egoera K.o. 70. urtearen ondoren ikus daiteke oraindik. Titoren Uztaiak, Via Sacran kokatua, oraindik ere Jerusalemen garaipena eta setioa oroitzen ditu. Menorah , Tenpluaren zazpi adarreko kandelabroa, ikus daiteke bere hormetan.

Hau izango da judu herriaren independentzia osoaren azken unea. Bar Kochbaren matxinadaren aldia laburra izan zen, haiek salbatzera etorritako Mesias zela uste baitzuten. Hiru urtez, 132 eta 135 artean, juduen indarrek Erromatar Inperioari aurre egin zioten, Hadriano enperadoreak matxinada azkenean zapaldu zuen arte. Matxinadaren porrotak juduak herrialdetik kanporatzea eta Jerusalem erromatar kolonia gisa berreraikitzea ekarri zuen, "Aelia Capitolina" izenarekin. Hiriaren izena ere isilarazi zuten, eta juduei ez zitzaien Jerusalemera sartzen ere utzi.

Behin judu estatua suntsitu eta biztanleriaren gehiengoa erbesteratu ondoren, erromatarrek nahita aldatu zuten eskualdearen izena, eta Siria-Palestina edo, besterik gabe, Palestina bihurtu zen, juduen antzinako aurkariengandik eratorritako izena, filistearrengandik hain zuzen ere. Horrela hasi zen diaspora, juduen "sakabanaketa" mundu osoan. Joan zirenek eta geratu zirenek beti amesten zuten Jerusalemera itzultzea. Ordutik egungo Israelgo Estatua ezarri arte, egunero agur egiten zieten elkarri eta topa egiten zuten eta otoitzak ere esaten zituzten "Hurrengo urtean Jerusalemen" esaldiarekin.

Bizantziar garaia inperioaren hiriburua Erromatik Konstantinoplara aldatzearekin bat dator.

K.o. 313. urtean, Konstantinok kristautasuna legeztatzea eta haren hedapena sustatzea erabaki zuen. Jesusen jaiotzarekin, heriotzarekin eta berpizkundearekin lotutako tenpluak eta monasterioak eraikitzen hasi ziren Lur Santuan; munduko txoko guztietatik erromesak etortzen ziren leku santuetara. Jerusalem izugarri hazi zen.

Inork ezin dio erresistentziarik egin Mahomaren (570-632) prediku berriak sutan jarritako Arabiako basamortutik iristen den arabiar zalditeriari.

Palestinaren amaiera iritsi da. 638an, Jerusalem-ek ezin dio eutsi profetaren ondorengoa zen bigarren kalifari, Jerusalem, musulmanentzat hiri santutzat hartzen dena, hainbat dinastiak babestu eta edertu zuten: omeiatarrek, abasidarrek eta fatimidarrek .

Baina turkiarrek uko egin zioten lankidetzari eta kristauak jazartzen hasi ziren. Orduan izan zen Urbano II.a Aita Santuak, 1095ean, leku santuak askatzeko gurutzada bat deitu zuela.

Gurutzadek Hiri Santua okupatu zuten 1099ko ekainaren 15ean. Erdi Aroan Eliza Katolikoak sustatutako erlijio-gerra sorta bat izan ziren. Kanpaina militar hauen helburua kristautasunerako Ekialde Hurbileko Lur Santua izeneko eskualdea berreskuratzea zen, VII. mendetik Islamiar agintepean zegoena. Haien lehen ekintza musulman biztanleak sarraskitzea izan zen. Kontrolik gabeko fanatismo ekintza honek Islamaren zurruntasuna ekarri zuen. Gurutzadek ekarritako sistema feudalak administrazio-sistema sendo eta segurua eskaini zuen. Inoiz ez zen Palestina hain eraginkortasunez gobernatu. Gurutzadek Europatik iristen ziren limosna ugariak ere aprobetxatu zituzten. Gazteluak, abadiak eta etxeak aberastu eta soro emankorrez inguratu ziren. Zortzi Gurutzada izan ziren. Saladinok gurutzatuak garaitu zituen Hattingo Adarretan, 1187an. Saladinen dinastia kanpaina sorta batekin hasi zen, eta hauek 1291n Akre konkistatu zuten, kristau gotorleku garrantzitsuenetako bat.

Palestina bigarren mailako gudu-zelai bihurtu zen; eskualdeko potentzia handiek Egipto eta Siria kontrolatzen saiatu ziren.

Otomandar turkiarrek Konstantinopla konkistatu zuten 1453an eta berriro 1517an. Lehenengo bi sultanak administratzaile oso eraginkorrak izan ziren; Soliman Bikainak Jerusalemgo harresiak berreraiki zituen, gaur egun ikusten ditugunak. Eremua eta bertako juduak hazi eta hobetu egin ziren garai hartan. Europan eta Errusian zeuden errefuxiatuek babesa aurkitu zuten Palestinan,  antisemitismorik ez zegoen une hartan

Turkiarrek Alemaniaren alde egin zuten Lehen Mundu Gudan, eta garaileek haien agintaritza zatitu zuten, Britainia Handiari Palestinaren kontrola emanez Nazio Batuen izenean. Juduen inmigrazio gero eta handiagoak arraza-gatazka sortu zuen, eta intentsitatea handitu egin zen, Britainia Handiak egoera kontrolatu ezin izan zuen punturaino eta arazoa Nazio Batuen esku utzi zuen, eta hauek 1947an Palestina arabiarren eta juduen artean banatzea proposatu zuten.

Nazio Batuen Balfour Adierazpenak adierazi zuen Britainia Handiko gobernuak Palestinan aberri judu bat ezartzearen aldeko iritzia zuela, baldin eta horrek ez bazituen judu ez diren komunitateen eskubide zibil eta erlijiosoak kaltetzen.

Palestinako Britainiar Mandatuaren amaiera iragarri zenean, juduek estatu independente bat aldarrikatzeko asmoa zuten, baina arabiarrek hori eragozteko erabakia hartu zuten.

1948ko maiatzaren 14an, azken soldadu britainiarrek Palestina utzi zuten eta juduek, David Ben- Gurionek gidatuta, Israelgo Estatua sortzea aldarrikatu zuten Tel Aviven, Nazio Batuen Erakundeak emandako egitasmoaren arabera.

Israelgo Estatua aldarrikatu eta berehala, Egiptok, Siriak, Jordaniak, Irakek eta Libanok herrialde berria indarrez hartu zuten. Juduek arabiarren erasoa uxatu ahal izan zuten eta aurrera ere egin zuten, lurralde berriekin jabetuz. Bi aldeek su-etena sinatu zuten, okupatutako lurraldeak Israelen esku geratuko zirela ezarriz. Gerra honen ondorioz, Israelek Nazio Batuek esleitutako lurraldea norberegandu zuen, baita arabiarrei esleitutako lurraldearen zati handi bat eta Jerusalemgo mendebaldea ere. Jordaniako mendebaldeko eremua, Zisjordania bezala ezagutzen dena, eta Gazako zerrenda, arabiarren esku geratu ziren. 1949an, Nazio Batuen babespean, lau armistizio sinatu ziren Rodasen, Grezian, Israel eta Egipto, Jordania, Siria eta Libanoren artean, baina ez zuten inoiz Palestinako arazoa konpondu, eta eskualde honetako indarkeriak gaur egun arte jarraitzen du.

1950eko uztailaren 5ean, Israelek Itzulera Legea onartu zuen, munduko edozein lekutan bizi ziren juduei Israelera immigratzeko eskubidea ematen zien legea.